Verdedigingsmechanismen

Onrust

Stel dat er als kind eisen aan je werden gesteld waaraan je niet kon voldoen. Op een gegeven moment is er een verdediging gevormd die is gebaseerd op het onderdrukken van gevoelens als machteloosheid, paniek of (faal-) angst. We kunnen ons voorstellen hoe zich dit alsmaar herhaalt in het volwassen leven en hoe het innerlijke groei (essentiële groei) onmogelijk maakt. Hoe meer we ons gewaar zijn van onszelf en hoe dichter we bij de impulsen en gevoelens komen, hoe meer onrust er periodiek zal ontstaan. Indien de onrust te groot wordt voor de verdedigingsmechanismen wordt het ervaren als nervositeit. Zelfs in normale omstandigheden is er over het algemeen altijd een laag niveau van deze specifieke nervositeit aanwezig.

Verdediging

Als verdedigingen feitelijk beginnen af te breken, zullen we over het algemeen een grotere onrust ervaren, gevolgd door naar het onderbewuste weggedrukte impulsen en gevoelens. Dus in normale omstandigheden geeft aanwezige ongebruikelijke onrust aan dat sommige verdedigingen aan het oplossen zijn en dat een deel of delen van het onbewuste zichzelf in de richting van het bewustzijn duwt. Onrust kan dus ook worden gezien als de voorbode van zelfkennis. We zien dat de onrust die het proces van wegdrukken aanzet, de angst voor het superego is. Het superego conditioneert echter niet alleen ons innerlijk leven via angst, maar geeft ook toestemming en waardeert de dingen die door de externe dwingende krachten in de kindertijd werden goedgekeurd.

Patronen

Ondanks dat deze goedkeuringen onschadelijk lijken- ze zorgen immers voor het richting geven aan creatieve en seksuele levenskrachten en essentiële manifestaties- dragen ze bij aan de creatie van vooroordelen die op hun beurt dwangmatige patronen van gedachten, gevoelens en gedrag veroorzaken. Deze patronen worden intrinsiek deel van de karakterstructuur. Aangezien het een onderdrukkende heerschappij is, gebruikt het superego de energie van agressie of de rode essentie om het ego onder controle te houden. Het meeste van deze agressieve energie is niets anders dan de agressie die het kind heeft ervaren ten opzichte van de dwingende krachten in de kindertijd (ouders/opvoeders)

Agressie

Diezelfde agressie wordt nu door het superego gebruikt om het ego te straffen. Het is dus een herhaling van de vroegere situatie maar in omgekeerde richting; naar binnen in plaats van naar buiten gericht. De energie die dit proces van conditionering ondersteunt is de overlevingsenergie van het instinctcentrum. Het is dezelfde energie die het superego ondersteunt en in stand houdt. Het superego is in werkelijkheid ooit gevormd in dienst van zelfbehoud (instinct) Het is dus de agressieve energie van het zelfbehoud van het instinctcentrum dat naar het ego wordt gericht en deze agressie is in werkelijkheid een vervormde expressie van de vitaliteit van de levenskracht, die het Essentiële aspect Kracht als primair element heeft.

Superego en innerlijke kracht

Dit betekent dat we de sleutel in de hand hebben, om via super-ego-agressie in essentiële Kracht te komen. Het ego heeft deze innerlijke dwingende institutie helemaal niet meer nodig maar handelt alsof het dit nog altijd nodig heeft. Terwijl het ego niet meer afhankelijk is van de ouders, heeft een volwassene eigenlijk alleen maar Kennis, begrip en ervaring van het geleerde nodig; maar hij blijft zich gedragen alsof de regels en onderdrukking van die ouders -nu het superego- nog steeds nodig zijn om te overleven. De vervorming van de energie van zelfbehoud transformeert de levenskracht en essentiële kracht in destructieve en kwade agressie.

"Goed" en "slecht"

Het Superego is bij velen de allesoverheersende dwingende kracht bij uitstek geworden. Om nog eens de definitie van Superego samen te vatten zoals wij het hier begrijpen; de structurering van alle invloeden in de mind(mentaal) die dwangmatige patronen in het ego bekrachtigen en in stand houden. Die patronen zijn gebaseerd op elke vorm van evaluatie: goed of slecht, hoog of laag, ja of neen. De adviezen en oefeningen die vanuit het Gurdjieff Werk worden gegeven met betrekking tot het verdragen, dragen en tolereren van onplezierige gevoelens, schuld, woede, angst etc. en de sensaties die ermee geaard gaan, kunnen worden begrepen als een manier om de verdedigingsmechanismen ineffectief te maken en het onbewuste bewust te laten worden. Hoe volledig en intensief we ook ermee aan het Werk zouden gaan; indien we niet weten hoe we met steeds sterker wordende aanvallen van het Superego om moeten gaan die vooral in groeiprocessen zullen voorkomen, hoe waziger en meer ontoereikend de situatie zal worden.

Het Hoofdkenmerk

Een van de redenen om meer inzicht en bewustzijn in het superego te krijgen is het feit dat het hoofdkenmerk er zeer nauw mee is verbonden of zelfs de kern vormt van de defensieve structuur. Als we kijken naar de termen die in het Gurdjieff Werk worden gebruikt om de manifestaties en gevolgen van het superego te omschrijven komen we een aantal specifieke labels tegen. Behalve "chief feature" worden onder andere de volgende manifestaties genoemd: Liegen (“most people lye all the time”), buffers, interne consideratie. Het superego is niet alleen simpelweg deel van onze machine, maar is bovenal het meest mechanische en dus meest onbewuste deel. Er zijn echter middelen die kunnen en moeten worden ingezet; het verdragen en begrijpen (zelfonderzoek) van onrust en het leren verdedigen tegen het superego.

Het ego helpen

De benadering om hiermee om te gaan, is het ego te helpen zichzelf bewust tegen de aanvallen van het superego te verdedigen en op die manier de onbewuste behoefte van het verdedigingsmechanisme te elimineren. Indien dit wordt gedaan zullen gevoelens en sensaties uit het onbewuste omhoog komen die voorheen door het superego werden aangevallen en onderdrukt. Hierdoor zullen juist meer attitudes van het superego naar boven komen waarmee vervolgens weer verder gewerkt kan worden. Dit proces gaat door totdat al het onderdrukte materiaal bewust is gemaakt, hetgeen in de praktijk betekent dat alle verborgen oordelen worden herkend en “bewerkt”. Op die manier verliest het superego al haar dwingende macht.

Ego versus superego

In dat stadium van het Werk keert het ego zich tegen het superego. We zagen voorheen, dat het superego ten opzichte van het ego de energie van agressie gebruikt. In het stadium van superego afbraak wordt deze agressie naar buiten gericht. Behalve dat er op die manier effectief wordt omgegaan met het superego, kan deze energie nu worden gebruikt om met de buitenwereld om te gaan. Voorheen werd deze energie ingezet om de levenskracht te onderdrukken of weg te drukken en nu kan het in dienst staan van die levenskracht. Het uiteindelijke doel en resultaat is dat zich een doelmatige en effectieve zelfverdediging manifesteert maar ook- en wellicht nog belangrijker- Essentiële kracht opnieuw in eigendom wordt genomen. Het leren omgaan met het superego gaat hand in hand met het omgaan met alle dwingende instituties in de omgeving, zoals de superego’s van anderen. Elke keer dat we erin slagen het superego te zien en ons er tegen te verdedigen komt een bepaalde hoeveelheid agressieve energie vrij en kan deze zich manifesteren als boosheid. Vandaar dat boosheid vaak gepaard gaat met zelfverdediging. Met andere woorden; de boosheid die door het superego werd ingezet tegen het ego is nu in bezit van het ego en kan worden gebruikt voor elk doel naar keuze. Het resultaat is doorgaans een algehele toename van kracht en energie.

Kracht

In feite worden we dan niet alleen krachtiger door het in eigendom nemen van kwaadheid maar -meer fundamenteel- worden we krachtiger door de integratie van het essentieel aspect Kracht; de essentiële basis van de emotionele kwaadheid. Indien we ons in de loop der tijd werkelijk bewust worden van het onzinnige van het superego, luidt dit het einde van het superego in en het begin van het verrijzen van essentieel geweten, ons inherent weten van wat wel en niet juist of op zijn plaats is op elk moment. Dit bewustzijn kan angst oproepen om 2 verschillende redenen;Het kan weggedrukte seksuele en creatieve “oerimpulsen” naar boven brengen die onrust veroorzaken. Bovendien kan iemand die onder de tirannie van het superego leeft zich niet voorstellen zonder zijn/haar regels en waardes te kunnen leven, omdat hij/zij de realiteit niet kent of omdat hij/zij niet vertrouwt op het bestaan van essentieel geweten of zelfs dat het wenselijk zou zijn.

Bevrijding van aangeleerde waarden

Dit resulteert dan in het gevoel te moeten vasthouden aan morele waarden, onafhankelijk van wat de onmiddellijke realiteit van het moment aangeeft. De angst blijft aanwezig zolang het superego overleeft. Het zal zelfs soms erger worden naarmate we vrijer van het superego worden. Dat kom omdat vrij worden van het superego ervaren wordt als meer levendigheid, hetgeen precies dat is, wat de gevaarlijke situatie in de kindertijd tot stand bracht. Dus elke keer dat iemand levendiger wordt als resultaat van super-ego afbraak, zal de associatie met levendigheid een aanval van het superego tot gevolg hebben. En dit zal onrust veroorzaken. De mate van deze onrust verschilt natuurlijk van mens tot mens. Er vind hoe dan ook een innerlijke dialoog plaats zoals die vroeger plaats vond,waarbij het kind onbewust de ouders beschermt tegen de innerlijke levendigheid en tegelijkertijd zichzelf beschermt tegen hun aanvallen.

Angst

Deze angst is angst voor het leven en de mate waarin iemand eronder lijd kan worden afgelezen aan de reactie die iemand heeft in nabijheid van een levendig persoon. De reactie wordt dan gerationaliseerd dmv oordelen en kritiek, die niets anders zijn als de aanvallen van het superego. Aangezien de volledige afkeuring van het kind overlevingsangst veroorzaakt, kunnen we met betrekking tot de onrust die het veroorzaakt feitelijk spreken over doodsangst. Volledige rebellie tegen het superego(en vroeger de ouders) kan deze angst reactiveren alsmede de angst voor volledige hulpeloosheid. Voor het onontwikkelde ego van het kind is dit desastreus en kan de volledige stillegging van het organisme tot gevolg hebben. Dit impliceert dat het nodig is dat elk individu de angst om dood te gaan onder ogen moet zien om de volledige oplossing van het superego te kunnen voltrekken. Gurdjieff’s oefening om je bij elke eigen of andermans uitademing te realiseren,dat het de laatste kan zijn is een krachtige meditatieve manier om het supereego een halt toe te roepen en uiteindelijk te laten oplossen.

Terug naar het Psychologie Overzicht

Beschikbaar

Ing gesprek

In gesprek
Medium Coco

Ik wil gratis Engelenkaarten & meer